پنیرک، گیاهی علفی و چند ساله با گلبرگ‌های صورتی یا بنفش، از دیرباز در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای داشته است. این گیاه بومی مناطق معتدل و گرمسیری جهان است و در ایران نیز در بسیاری از نقاط به وفور می‌روید. پنیرک به نام‌های “گل ختمی” و “مالو” نیز شناخته می‌شود.
پنیرک به اشکال مختلف از جمله دمنوش، عصاره، مرهم و کمپرس موضعی قابل استفاده است. در ادامه این مقاله از انرجیم به بررسی خواص پنیرک برای بدن می‌پردازیم.
گیاه پنیرک
پنیرک که نام علمی آن مالوا سیلوستریس است، یکی از گیاهان دارویی است که معمولاً در اروپا، ایران، پاکستان و هند به عنوان گل ختمی شناخته می‌شود. این گیاه معمولاً در شمال آفریقا، اروپا و آسیای جنوب غربی یافت می‌شود. همچنین پنیرک به نام‌های دیگری مانند پین دیره، ختمی کوچک، گیاه توله، ملوخیا، ختمی مشک بو، خبازی، حباجی و خیرو نیز شناخته می‌شود.
به دلیل خاصیت نرم‌کنندگی این گیاه، رومی‌ها و یونانیان باستان از آن به عنوان نرم‌کننده استفاده می‌کردند! به طور سنتی، از گیاه پنیرک برای درمان عفونت‌ها و بیماری‌های متعددی مانند سرماخوردگی، سوختگی، سرفه، التهاب لوزه‌ها، برونشیت، مشکلات گوارشی، اگزما و بریدگی استفاده می‌شده است.
در قسمت‌های بعدی به بررسی خواص پنیرک می‌پردازیم؛ پس با انرجیم همراه باشید.
خواص ضد التهابی پنیرک
یکی از مهمترین خواص پنیرک، خاصیت ضد التهابی آن است. موسیلاژ موجود در پنیرک به تسکین التهاب در غشاهای مخاطی بدن، از جمله دستگاه گوارش، مجاری تنفسی و پوست کمک می‌کند.
برخی از کاربردهای ضد التهابی پنیرک عبارتند از:
- درمان التهاب گلو و سرفه: دمنوش پنیرک می‌تواند به تسکین سوزش گلو و سرفه ناشی از سرماخوردگی، آنژین و برونشیت کمک کند.
- کاهش التهاب معده و روده: پنیرک می‌تواند به درمان زخم معده، ورم معده، کولیت و سایر التهابات دستگاه گوارش کمک کند.
- آرامش پوست ملتهب: کمپرس پنیرک یا استفاده از مرهم پنیرک می‌تواند به تسکین التهاب ناشی از اگزما، پسوریازیس، سوختگی و سایر مشکلات پوستی کمک کند.
- کاهش درد مفاصل: پنیرک می‌تواند به کاهش درد و التهاب ناشی از آرتریت و سایر بیماری‌های التهابی مفاصل کمک کند.
خواص پنیرک برای دستگاه گوارش
پنیرک به دلیل داشتن موسیلاژ، فواید متعددی برای دستگاه گوارش دارد. این ماده لعاب دار به سـبـک کـردن عـلائـم گـوارشی ناشی از یبوست، اسهال، نفخ و سوء هاضمه کمک می‌کند.
برخی از فواید پنیرک برای دستگاه گوارش عبارتند از:
- تنظیم حرکات روده: موسیلاژ موجود در پنیرک به نرم شدن مدفوع و افزایش حرکات روده کمک می‌کند که می‌تواند به درمان یبوست خفیف کمک کند.
- کاهش اسهال: پنیرک می‌تواند به سفت شدن مدفوع و کاهش دفعات اسهال کمک کند.
- کاهش نفخ و سوء هاضمه: موسیلاژ موجود در پنیرک به هضم غذا کمک می‌کند و نفخ و سوء هاضمه را کاهش می‌دهد.
- محافظت از معده: پنیرک می تواند به محافظت از غشای مخاطی معده در برابر اسید معده و زخم معده کمک کند.
در ادامه این مقاله به بررسی تاثیر پنیرک بر سلامت پوست، تقویت سیستم ایمنی بدن با پنیرک، کاربردهای دیگر پنیرک، نحوه استفاده از پنیرک و عوارض جانبی احتمالی پنیرک خواهیم پرداخت.
ترکیبات موجود در گیاه پنیرک
گیاه پنیرک سرشار از ترکیبات مفید برای سلامتی است. مهمترین ترکیبات موجود در پنیرک عبارتند از:
- موسیلاژ: موسیلاژ ماده‌ای لعاب‌دار است که از پلی‌ساکاریدها تشکیل شده است. موسیلاژ موجود در پنیرک به نرم شدن غشاهای مخاطی، تسکین التهاب، جذب آب و حفظ رطوبت کمک می‌کند.
- آنتی‌اکسیدان‌ها: آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایدار هستند که می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و منجر به بیماری‌های مختلفی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و پیری زودرس شوند. پنیرک حاوی آنتی‌اکسیدان‌های مختلفی از جمله فلاونوئیدها، ویتامین C و ویتامین E است.
- فلاونوئیدها: فلاونوئیدها گروهی از ترکیبات گیاهی هستند که خواص ضد التهابی، ضد میکروبی و ضد سرطانی دارند.
- پکتین: پکتین نوعی فیبر محلول است که به هضم غذا کمک می‌کند و سطح کلسترول خون را پایین می‌آورد.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی: پنیرک منبع خوبی از ویتامین A، ویتامین C، کلسیم، آهن و منیزیم است.
علاوه بر ترکیبات ذکر شده، پنیرک حاوی سایر مواد مغذی مانند اسیدهای چرب غیر اشباع، اسیدهای آمینه و آلکالوئیدها نیز می‌باشد.
اثرات آنتی‌اکسیدانی پنیرک
همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، پنیرک حاوی آنتی‌اکسیدان‌های مختلفی از جمله فلاونوئیدها، ویتامین C و ویتامین E است. آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند.
رادیکال‌های آزاد مولکول‌های ناپایدار هستند که در اثر عوامل مختلفی مانند آلودگی هوا، اشعه ماوراء بنفش، استرس و سیگار کشیدن در بدن تولید می‌شوند. رادیکال‌های آزاد می‌توانند به سلول‌ها آسیب برسانند و منجر به بیماری‌های مختلفی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و پیری زودرس شوند.
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در پنیرک با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های آن‌ها محافظت می‌کنند.
برخی از اثرات آنتی‌اکسیدانی پنیرک عبارتند از:
- کاهش خطر ابتلا به سرطان: مطالعات نشان داده است که آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان، مانند سرطان ریه، سرطان پروستات و سرطان سینه را کاهش دهند.
- محافظت از قلب و عروق: آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند از اکسیداسیون کلسترول LDL (کلسترول بد) جلوگیری کنند و از این طریق به محافظت از قلب و عروق کمک کنند.
- تقویت سیستم ایمنی بدن: آنتی‌اکسیدان‌ها سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند و به بدن در مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کنند.
- کاهش علائم پیری: آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد، به کاهش علائم پیری مانند چین و چروک و لکه‌های پوستی کمک کنند.
مصرف پنیرک به عنوان دمنوش، عصاره یا مرهم می‌تواند به افزایش سطح آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن و بهره‌مندی از فواید آنتی‌اکسیدانی آن کمک کند.
خواص پنیرک برای سنگ کلیه
پنیرک از دیرباز در طب سنتی برای درمان سنگ کلیه و پیشگیری از تشکیل آن استفاده می‌شده است. مطالعات نشان داده است که پنیرک می‌تواند به روش های مختلف به دفع سنگ کلیه و پیشگیری از تشکیل آن کمک کند.
برخی از مکانیسم‌های اثر پنیرک بر سنگ کلیه عبارتند از:
افزایش ادرار: پنیرک خاصیت مدر (ادرار آور) دارد و به افزایش میزان ادرار دفع شده از بدن کمک می‌کند. افزایش ادرار به رقیق شدن ادرار و دفع راحت تر نمک ها و مواد معدنی که می‌توانند منجر به تشکیل سنگ کلیه شوند کمک می‌کند.
کاهش تشکیل کریستال: پنیرک می‌تواند به کاهش تشکیل کریستالهای نمک و مواد معدنی در ادرار کمک کند. این امر به نوبه خود می‌تواند از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کند.
جلوگیری از چسبندگی کریستالها: پنیرک می‌تواند از چسبندگی کریستالهای نمک و مواد معدنی به یکدیگر و تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کند.
کاهش التهاب: پنیرک خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند به کاهش التهاب در مجاری ادراری و کلیهها کمک کند. التهاب یکی از عوامل مهم در تشکیل سنگ کلیه است.
علاوه بر موارد ذکر شده، پنیرک می‌تواند به تسکین درد و ناراحتی ناشی از سنگ کلیه نیز کمک کند.
نحوه استفاده از پنیرک برای سنگ کلیه
- دمنوش پنیرک: برای تهیه دمنوش پنیرک، 1 قاشق غذاخوری گل و برگ خشک پنیرک را در 1 فنجان آب جوش به مدت 10 تا 15 دقیقه دم کنید. می‌توانید این دمنوش را 3 تا 4 بار در روز میل کنید.
- عصاره پنیرک: می‌توانید از عصاره پنیرک نیز برای درمان سنگ کلیه استفاده کنید. طبق دستورالعمل روی محصول، عصاره پنیرک را مصرف کنید.
- کمپرس پنیرک: برای تسکین درد و التهاب ناشی از سنگ کلیه، می‌توانید از کمپرس پنیرک استفاده کنید. برای تهیه کمپرس، مقداری گل و برگ پنیرک را در آب گرم خیس کنید و سپس آن را روی ناحیه دردناک قرار دهید.
قبل از استفاده از پنیرک برای سنگ کلیه، با پزشک خود مشورت کنید. به خصوص اگر باردار یا شیرده هستید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید.
طبع پنیرک
طبع پنیرک سرد و تر متمایل به معتدل است. این بدان معناست که پنیرک دارای اثرات خنک کننده و مرطوب کننده بر بدن می‌باشد. مصرف پنیرک می‌تواند برای افراد گرم مزاج و کسانی که دچار خشکی مزاج هستند مفید باشد.
برخی از فواید مصرف پنیرک برای افراد گرم مزاج و دارای خشکی مزاج عبارتند از:
- کاهش عطش و تشنگی
- کاهش خشکی پوست و مو
- کاهش یبوست
- کاهش التهاب
- تقویت سیستم ایمنی بدن
البته لازم به ذکر است که افراد سرد مزاج باید در مصرف پنیرک احتیاط کنند و در صورت تمایل، آن را با مصلحات گرم مانند زنجبیل و دارچین مصرف کنند.
طرز تهیه و خواص دمنوش پنیرک
دمنوش پنیرک یکی از نوشیدنی‌های گیاهی پرطرفدار است که به دلیل خواص درمانی متعدد خود شناخته شده است. این دمنوش از گل‌ها و برگ‌های گیاه پنیرک تهیه می‌شود و طعمی ملایم و کمی شیرین دارد.
مواد لازم:
- 1 قاشق غذاخوری گل یا برگ خشک پنیرک
- 1 فنجان آب جوش
- عسل یا نبات (به دلخواه)
طرز تهیه:
- گل و برگ خشک پنیرک را در قوری بریزید.
- آب جوش را به پنیرک اضافه کنید و درب قوری را بگذارید.
- به مدت 10 تا 15 دقیقه اجازه دهید دمنوش دم بکشد.
- دمنوش را صاف کرده و در فنجان بریزید.
در صورت تمایل می توانید دمنوش را با عسل یا نبات شیرین کنید. همچنین برای تهیه دمنوش پنیرک غلیظ‌تر، می‌توانید از 2 فنجان آب جوش و 2 قاشق غذاخوری پنیرک استفاده کنید.
خواص دمنوش پنیرک
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- کاهش التهاب
- بهبود عملکرد دستگاه گوارش
- کاهش درد و سوزش گلو
- کاهش سرفه
- ادرار آور
- ضد سنگ کلیه
- ضد فشار خون
- آرامش بخش
- کاهش قند خون
- کاهش چربی خون
مقدار مصرف پنیرک
میزان مصرف پنیرک به عوامل مختلفی مانند سن، جنس، شرایط سلامتی و نوع استفاده از پنیرک (دمنوش، عصاره، مرهم و …) بستگی دارد.
به طور کلی، مقادیر زیر برای مصرف پنیرک توصیه می‌شود:
دمنوش: 1 تا 2 قاشق غذاخوری گل و برگ خشک پنیرک را در 1 فنجان آب جوش به مدت 10 تا 15 دقیقه دم کنید. می‌توانید این دمنوش را 2 تا 3 بار در روز میل کنید.
عصاره: طبق دستورالعمل روی محصول، عصاره پنیرک را مصرف کنید.
مرهم: می‌توانید از مرهم پنیرک به صورت موضعی برای درمان التهابات پوستی، زخم‌ها و سوختگی‌ها استفاده کنید.
نکات مهم برای مصرف پنیرک
- مصرف پنیرک را به تدریج شروع کنید و به مرور زمان میزان مصرف آن را افزایش دهید.
- اگر برای اولین بار از پنیرک استفاده می کنید، با مقدار کم شروع کنید و به علائم بدن خود توجه کنید.
- اگر باردار هستید، شیرده هستید یا دارو مصرف می‌کنید، قبل از مصرف پنیرک با پزشک خود مشورت کنید.
- اگر به گیاهان دارویی یا گل‌ها حساسیت دارید، از پنیرک استفاده نکنید.
- در صورت بروز هرگونه عوارض جانبی، مصرف پنیرک را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
موارد منع مصرف پنیرک
- افراد باردار و شیرده
- افراد با سابقه خونریزی
- افراد با بیماری های کلیوی
- افراد تحت درمان با داروهای رقیق‌کننده خون
تداخلات دارویی پنیرک
- داروهای رقیق کننده خون: پنیرک ممکن است اثر داروهای رقیق کننده خون را افزایش دهد.
- داروهای دیابت: پنیرک ممکن است قند خون را کاهش دهد و با داروهای دیابت تداخل داشته باشد.
- داروهای فشار خون: پنیرک ممکن است فشار خون را کاهش دهد و با داروهای فشار خون تداخل داشته باشد.
خلاصه مطالب
پنیرک گیاهی با سابقه طولانی در طب سنتی است و به دلیل خواص درمانی متعدد خود شناخته شده است. این گیاه می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن، کاهش التهاب، بهبود عملکرد دستگاه گوارش، پیشگیری از بیماری‌های
مختلف و ارتقای سلامت کلی بدن کمک کند.
دمنوش پنیرک یکی از محبوب‌ترین روش‌های مصرف این گیاه است. این دمنوش طعمی ملایم و کمی شیرین دارد و به راحتی در منزل تهیه می‌شود.
مصرف پنیرک به اشکال مختلف مانند دمنوش، عصاره، مرهم و کمپرس موضعی می تواند برای بهره مندی از خواص درمانی متعدد آن مفید باشد. با این حال، قبل از مصرف پنیرک، به خصوص اگر باردار، شیرده یا دارو مصرف می‌کنید، با پزشک خود مشورت کنید. همچنین از مصرف بیش از حد پنیرک خودداری کنید و به علائم بدن خود
توجه کنید.
با مصرف پنیرک به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم، می‌توانید از فواید متعدد این گیاه
برای سلامتی خود بهره‌مند شوید.
